Cesaret Göstermediğinde Esaret Başlıyor
Beyin alanında yaptığı çalışmalarla tanınan Üsküdar Üniversitesi Psikoloji Bölümü Öğretim Üyesi ve Sinirbilim Uzmanı Prof. Dr. Sinan Canan, stratejik düşüncenin zihinsel performansa etkisinden, zihnin davranış üzerindeki tesirinden ve
mutluluk ile beyin arasındaki ilişkiden bahsediyor..
Sizi beyin alanında yaptığınız başarılı çalışmalarınız ve dikkat çekici tespitlerinizden tanıyoruz. Peki siz kendinizi ve hayat yolculuğunuzu nasıl tanımlarsınız?
Hayat yolculuğum aslında herkes gibi hatta bir hayli sıradan. Sıra dışı olan bir şey varsa o da sıradan görünen veya sanılan şeylerin aslında hiç de sıradan olmadığını bana anlatan bazı ipuçları ve kişilerle tanışmış olmam olabilir. Nispeten genç yaşlarımdan beri meraklarım hep etrafımdakilerden biraz farklı oldu ama bunun temel nedenini de bilemiyorum. Neticede bilimle ilgilenmek, üniversitede akademisyen olmak üniversiteyi bitirinceye kadar aklımda bile yoktu. Fakat sürekli anlatmak,insanlarla konuşmak tutkumdu. Aslında anlatmak için yaşıyorum bile diyebilirim. Dolayısıyla bugün beni herkes bir anlatıcı olarak tanıyor ama beyin ve davranış alanındaki uzmanlığım nedeniyle bu tanınmışlık, sizin de sorunuzdaki gibi bir bilim insanı olarak tanımlanmama yol açıyor. Aslında ben aktif çalışan bir araştırıcı değilim araştırma sonuçlarını derleyip, öğrenip günlük dile tercüme ederek herkesin faydasına sunmaya çalışıyorum. Böyle bir iş pek yapılmadığı için de sanıyorum insanların ilgisini çekiyor. Sonuçta konuşmak ve yazmak benim temel amaçlarım gibi duruyor, en azından şimdilik…
AçıkBeyin Eğitim ve Danışmanlık şirketinizde gerçekleştirdiğiniz kişisel ve kurumsal eğitim çalışmalarınızdan bahsedebilir misiniz?
AçıkBeyin, en güncel bilimsel bilgileri herkesin anlayacağı bir açıklıkta anlatırken kadim insanlık bilgeliğinin deneyimlerini de işin içine katmaya çalışan kendine özgü bir ekiple kuruldu. Amacımız, hayatlarımızı daha iyi yönde değiştirirken en başta kendimizi tanımanın yeni yollarını keşfederek bu dünyadaki en büyük sorun olan insanı, faydalı bir canlı haline getirebilmek. Bütün anlatımlarımız ve faaliyetlerimiz İnsanın Fabrika Ayarları, kısa adıyla İFA adını verdiğim temel bir teorik çerçeveye dayanıyor. Buna göre insan, milyonlarca yıllık canlılık tarihi boyunca doğadaki sert koşullarda hayatta kalabilecek şekilde şekillendirilmiş son derece sofistike bir canlı. Öte yandan modern zamanlarda içinde yaşadığımız medeni dünya, bizleri hayatta kalmamızı sağlayacak yeteneklerimizi neredeyse hiç kullanamıyor olduğumuz bir hayat yaşamaya zorluyor. Modern yaşam tercihlerimiz ile doğuştan gelen ayarlarımız arasındaki uyumsuzluklar ise yaşamımızda neredeyse tüm sorunlarımızın temel nedenini oluşturuyor. Bizler, farklı konu başlıkları altında aslında bu vahim durumdan çıkışın yollarını araştıyor ve bulduklarımızı da herkesin anlayacağı bir şekilde paylaşıyoruz. Bunu yaparken de bilimsel bilginin her an değişen doğası gereği bilimin bulgularının kadim insanlık deneyimimiz ile uyumlu olan kısımlarına öncelik vererek doğru ve güzel bir yaşamın kodlarını yeniden hatılamaya ve hatırlatmaya çalışıyoruz. Bu kapsamda her türlü kurumsal ve kişisel eğitimlerimizde, başka herhangi bir eğitim kurumunda pek göremeyeceğiniz başlıklar karşınıza çıkabiliyor. Kaos, karmaşıklık, uygulamalı Nörobilim, yaratıcı beyin, anne – baba beyin okulu gibi uygulamalarımızda İFA tabanlı bir bakış açısını katılımcılarımıza detaylı olarak açıklayarak onların hayatlarını ve işlerini daha verimli ifade etmelerine yardımcı olmaya çalışıyoruz.
Modern dünyada doğru bir yaşam kurmanın bilimsel olarak temel taşları nelerdir?
Aslında biz modern dünyada önümüze konulmuş sınırlı seçenekler arasından sınırlı bir kombinasyonu tercih edip onunla ömür boyu yetinmek zorunda bırakılıyoruz. Sistemin bizden çok önce konmuş kuralları ve kurulmuş çarkları, tabiatta yaşayan atalarımızın yaratıcı özgürlüğünü maalesef bize vermiyor. Öte yandan günümüzde her insan adeta sınırsız imkânlarla donatılmış durumda ve bu açıdan da atalarımıza göre çok ilerideyiz. İşte tam bu ikilemi fark ettiğimiz anda bizim için en önemli bilginin aslında “kendimizi bilmek” olduğunu fark ediyoruz. Kendini tanıma yolculuğuna çıkan insan, elindeki sınırsız imkânlarla yapabilceklerine dair yaşadığı çeşitli aydınlanmalar neticesinde, kültür ve medeniyetin ona dayattığı seçeneklerin çok ötesine uzanan adımlar atmaya cesaret edebiliyor. Bizler de AçıkBeyin’deki eğitimlerimizde en çok bu cesaret meselesine vurgu yaparız. İnsanı tanıdığı, bildiği o rutin hayatından bir başka deyişle konfor alanından çıkartabilecek tek şey cesarettir ve cesaret göstermediğimiz zaman esaret başlıyor. O nedenle doğru bir yaşamın kendimize ve benliğimize uygun bir yaşam kurmak olduğunda hemfikir isek ilk mesele kendimizi tanımak ve sonra kendimize özgü yaşam adımları atmaya cesaret etmemiz gerek. Elimizdeki dijital imkânlarla bu cesaret birleştiğinde, hayatlarımızı inanılmaz yönlerde değiştirebileceğimizi göreceğiz.
Stratejik düşünmenin, zihinsel performans ve kapasiteye etkileri nelerdir?
Strateji tabanlı düşünme beynimizin ön bölgeleri ile ilgili bir faaliyettir. Maymunlar gibi canlılarda da bize göre pek zayıf olmakla birlikte mevcuttur, insanda ise çok ileri düzeylerde iş görür. Bu tarz düşünce, karmaşık ve analitik problemlerin çözümü için işe yararken belirsiz, kaotik ve sürekli değişen koşullarda genellikle tek başına yetersizdir. Her zihinsel yetenek yerinde kullanıldığında güzeldir ve kullanıldıkça da gelişir. Dolayısıyla stratejik düşünme yeteneklerini geliştirmek ön beynimizdeki devrelerimizi ve sezgisel kararlar verebilen derin beyin şebekelerimizi zamanla geliştirir.
Zihnin gücü var mı? Bireyin düşünce ve davranışlarına ne gibi etkileri oluyor?
Elbette. Mesela limon yiyen birini gördüğümüzde hatta sadece düşündüğümüzde ağzımıza tükrük salgılanır. Bu zihnimizdeki imajların bedenimizi nasıl etkilediğine dair doğrudan bir örnektir. Kötü bir anımız aklımıza gelince kalp hızımızın değişmesi, bazı fikirlerin bizi heyecanlandırması gibi şeyler aslında sıklıkla günlük yaşantımızda zihnin gücüne dair gördüğümüz örneklerdir. Çok farkında olmadığımız bu doğrudan bağlantı hayatımızda olan biten birçok şeyin temelinde yatar. Zihnimizde devamlı gezinen olumlu veya olumsuz düşünce kalıpları uzun vadede hayatımızı belirler. O nedenle zihinsel yargı ve düşünme kalıplarımızı değiştirmeye çalışmak, hayatımızı değiştirmenin en garantili ve verimli yoludur.
Mutluluk ile beyin arasındaki ilişkiyi nasıl yorumluyorsunuz?
Beynin mutlu olmak gibi bir amacı yok. En azından bildiğimiz kadarıyla beynimiz böyle bir amaçla iş görmüyor. Onun amacı bizi hayatta tutmak. Mutluluk ise çoğunlukla haz ve zevk ile karıştırılan tanımlanması zor bir duygu. Hazzın bize mutluluk vermediğini biliyoruz. Sadece haz alırken geçici bir süre mutlu gibi hissediyoruz. Zira haz ve lezzet deneyimi sırasında hayatımızdan hoşnut oluyoruz ve varsa bile şikayetlerimizi geçici olarak unutuyoruz. Mutluluk ise daha çok hayatın geneline yayılmış bir algı halidir. Varlığından ve başına gelenlerden razı, onlarla barışık insanlar, yoksunluk ve sıkıntı içinde de olsalar mutlu olabilirler. Dolayısıyla mutluluk, varlığımızın amacı ve anlamıyla ilgili gibi gözüküyor. Bu anlamda, haz ve zevk duyguları beynimizin daha hayvani devreleri ile ilgili olduğu için tarif ettiğim gibi bir mutluluk, bizi insan yapan üst ve ön beyin devrelerimizle ilgili gibi duruyor. Bu bölgeleri geliştiren deneyimleri, olgunlaştırıcı tecrübeleri ne kadar çok yaşıyorsak mutluluk dediğimiz mesele de o kadar içsel olarak ortaya çıkabilir gibi gözüküyor.
