Doç. Dr. İbrahim Sakçak – Fazla Kiloların Sağlığa Zararları
Doç. Dr. İbrahim Sakçak, fazla kiloların insan sağlığı üzerindeki etkilerini bilimsel ve toplumsal yönleriyle ele alarak, obezitenin hangi hastalıklarla bağlantılı olduğunu, yaşam kalitesi üzerindeki etkilerini ve alınabilecek önlemleri ayrıntılı biçimde inceliyor.
Günümüzde sağlıksız beslenme, hareketsiz yaşam tarzı ve stresin etkisiyle fazla kilo ve obezite, toplumların karşılaştığı en ciddi sağlık sorunlarından biri hâline gelmiştir. Dünya Sağlık Örgütüne göre obezite, yirmi birinci yüzyılın en büyük halk sağlığı problemlerinden biridir. Fazla kilo sadece dış görünümle ilgili bir mesele değil, aynı zamanda bedenin birçok sistemini etkileyen, ciddi hastalıkların gelişme riskini artıran tıbbi bir durumdur.
Obezite Nedir ve Nasıl Tanımlanır?
Obezite, vücutta sağlığı bozacak şekilde aşırı yağ birikimi olarak tanımlanır. Obezite genellikle beden kitle indeksi (BKİ) kullanılarak ölçülür. BKİ, kilonun boyun karesine bölünmesiyle hesaplanır (kg/m²):
18.5-24.9 Normal kilo
25-29.9 Fazla kilolu
30 ve üzeri Obez
BKİ tam bir sağlık ölçütü olmasa da obeziteyi değerlendirmede önemli bir göstergedir. Özellikle karın çevresindeki yağlanma, iç organlara zarar veren “viseral yağ” birikimiyle birlikte daha büyük bir risk oluşturur.
Kalp ve Damar Sistemi Üzerine Etkileri
Fazla kilo, kalp sağlığını tehdit eden başlıca faktörlerden biridir. Vücut kütlesi arttıkça kalbin iş yükü de artar. Bu durum zamanla kalp kaslarında kalınlaşma, yüksek tansiyon ve kalp yetmezliği gibi sorunlara neden olur. Fazla kilolu bireylerde sıkça karşılaşılan durumlar:
- Hipertansiyon (yüksek tansiyon)
- Ateroskleroz (damar sertliği)
- Kalp krizi (miyokard enfarktüsü)
- İnme (felç)
Yüksek kolesterol, artmış trigliserit seviyeleri ve düşük “iyi” kolesterol (HDL) seviyeleri, fazla kilolu kişilerde sık görülen metabolik bozukluklardır.
Endokrin Sistem: Diyabet ve Metabolik Sendrom
Fazla kilo, özellikle karın bölgesinde yağlanma, insülin direnci gelişmesine yol açar. İnsülin direnci, vücudun kan şekerini düzenlemede zorlanmasına neden olur. Bu durumun ilerlemesiyle tip 2 diyabet ortaya çıkar. Tip 2 diyabet, gözlerden böbreklere kadar pek çok organa zarar verebilir. Ayrıca obez bireylerde sık görülen metabolik sendrom, şu beş kriterden üçüne sahip olunmasıyla tanımlanır:
- Yüksek bel çevresi
- Yüksek tansiyon
- Yüksek açlık kan şekeri
- Yüksek trigliserit
- Düşük HDL kolesterol
Bu sendrom, kalp hastalığı ve inme riskini önemli ölçüde artırır.
Solunum Sistemi: Uyku Apnesi ve Astım
Aşırı kilolu bireylerde solunum fonksiyonları da bozulabilir. En yaygın sorunlardan biri obstrüktif uyku apnesidir. Uyku apnesi, özellikle boyun çevresinde yağ birikmesiyle hava yollarının tıkanmasına yol açar. Uyku apnesi belirtileri:
- Geceleri horlama
- Gündüz aşırı yorgunluk
- Konsantrasyon bozukluğu
- Kalp ritim bozuklukları
Ayrıca fazla kilolu bireylerde astım daha sık ve daha şiddetli seyreder.
Sindirim ve Karaciğer Sağlığı
Obeziteyle birlikte non-alkolik yağlı karaciğer hastalığı (NAFLD) görülme sıklığı artar. Bu hastalık karaciğerde aşırı yağ birikimiyle başlar ve ilerleyen vakalarda karaciğer iltihabı (steatohepatit) ve siroz gibi ciddi sorunlara yol açabilir. Ayrıca fazla kilolu bireylerde safra kesesi taşları, reflü hastalığı ve kabızlık gibi sindirim sistemi problemleri daha yaygındır.
Kas ve İskelet Sistemi Sorunları
Vücut ağırlığı arttıkça, kemik ve eklemlere binen yük de artar. Bu durum özellikle diz, kalça ve bel bölgesindeki eklemlerde hasara neden olur. En sık görülen rahatsızlıklardan bazıları:
- Osteoartrit (eklem kireçlenmesi)
- Bel ve boyun fıtıkları
- Duruş bozuklukları ve yürüme güçlüğü
Ağrılar arttıkça birey hareket etmekte zorlanır, bu da kilo vermeyi zorlaştıran bir kısır döngüye neden olur.
Kanser Riski
Bilimsel araştırmalar, obeziteyle bazı kanser türleri arasında güçlü bir ilişki olduğunu göstermektedir. Vücut yağ oranı arttıkça, östrojen ve insülin gibi hormonların düzeyleri değişir. Bu hormonal değişimler, hücre bölünmesini tetikleyerek kanser oluşum riskini artırır. Obeziteyle ilişkilendirilen kanser türleri:
- Meme kanseri (özellikle menopoz sonrası)
- Rahim ve yumurtalık kanseri
- Kolon ve rektum kanseri
- Yemek borusu (özofagus) kanseri
- Pankreas ve karaciğer kanseri
Ruh Sağlığı Üzerindeki Etkiler
Fazla kilo sadece fiziksel değil, psikolojik ve sosyal açıdan da bireyleri etkiler. Özellikle ergenlik ve gençlik döneminde fazla kilolu olmak, kişinin benlik saygısını olumsuz etkileyebilir. Görünümle ilgili kaygılar, sosyal izolasyon ve aşağılayıcı yaklaşımlar sonucunda:
- Depresyon
- Anksiyete (kaygı bozukluğu)
- Yeme bozuklukları (örneğin tıkınırcasına yeme)
- Sosyal çekinme ve öz güven kaybı gibi ruhsal sorunlar ortaya çıkabilir.
Üreme Sağlığı ve Hormonal Bozukluklar
Obezite, hem kadın hem de erkek üreme sağlığı üzerinde olumsuz etkilere sahiptir. Kadınlarda polikistik over sendromu (PCOS), adet düzensizlikleri ve kısırlık görülebilirken; erkeklerde testosteron seviyesinde düşüş, sperm kalitesinde azalma ve cinsel fonksiyon bozuklukları meydana gelebilir.
Yaşam Süresi ve Kalite Kaybı
Fazla kilolu olmak, genel yaşam süresini kısaltabilir. Yapılan araştırmalar, obez bireylerin normal kilolu bireylere göre beş ila on yıl daha kısa yaşadığını göstermektedir. Bunun yanı sıra:
- Günlük yaşam aktivitelerinde zorlanma
- Hareket kısıtlılığı
- Sürekli ilaç kullanımı
- Hastane ve doktor ziyaretlerinde artış gibi nedenlerle yaşam kalitesi ciddi şekilde düşer.
Sonuç ve Öneriler
Fazla kilo ve obezite, yalnızca bireyin değil, toplumun da sağlığını tehdit eden çok yönlü bir sorundur. Sağlıksız beslenme alışkanlıkları, hareketsizlik, stres ve uyku düzensizlikleri bu sorunu körükler; ancak, bu durum çaresiz değildir. Küçük yaşam tarzı değişiklikleri bile büyük farklar yaratabilir:
- Dengeli ve sağlıklı beslenme alışkanlıkları kazanmak
- Düzenli fiziksel aktivite yapmak (günde en az otuz dakika yürüyüş)
- Şekerli ve işlenmiş gıdalardan uzak durmak
- Yeterli ve kaliteli uyumak
- Stresi azaltacak yöntemler uygulamak (meditasyon, hobiler vb.)
Unutulmamalıdır ki kilo vermek için öncelikle istekli olmak gerekir. Arkadaş çevresinden edinilen bilgiler, diyet kitapları ve internetten edinilen bilgiler çoğu zaman yetersiz ve sağlığınızı tehdit edebilecek hatalar yapmanıza neden olabilir; büyük olasılıkla da bu tür kilo verme çabaları hayal kırıklığı yaratabilecektir. Bu nedenle; mutlaka bir obezite uzmanından bilgi almak gerekir.
