Uzm. Dt. Nurgül Demir Özel Gereksinimli Çocuklarda Ağız ve Diş Sağlığı
Çocuk Diş Hekimi Uzm. Dt. Nurgül Demir, özel gereksinimli çocuklarda bebeklik döneminden itibaren ağız hijyenine dikkat edilmesi gerektiğini vurgulayarak diş sağlığı için alınması gereken önlemlere değiniyor.
Zihinsel, görme, işitme, bedensel yetersizliği, dil ve konuşma bozukluğu olan, dikkat eksikliği ve hiperaktivite problemi olan, öğrenme güçlüğü çeken, otizmli ya da üstün zekâlı bireyler, bazı kaynaklarca özel gereksinimi olan bireyler olarak ifade edilmektedir.
Özel gereksinimli bireylerde bebeklik döneminden itibaren ağız hijyenine mümkün olduğu kadar özen gösterilmesi, diş çürükleri oluşmaya başlamadan önlem alınabilmesi büyük önem taşır. Dişlerin sık ve iyi fırçalanamaması çürük riskini arttıran temel faktör gibi görünse de, ilk süt dişleri çıkmaya başlamadan yapılan bazı hataların önüne geçerek ve doğru uygulanacak beslenme programları ile, ilerleyen dönemlerde ağız ve diş sağlığının bütünlüğünü bozabilecek birçok problem engellenebilir.
Özel gereksinimli çocuklarda kalp, şeker gibi sistemik hastalıkların eşlik ettiği, düzenli ilaç kullanmayı gerektiren durumlar varsa; kullanılan ilaçların asidik veya şekerli yapısı çocuklardaki çürük riskini arttıran önemli bir faktördür. Bebeklik döneminde yemek yedirirken kullanılan kaşık, biberon gibi aracıların yeterli düzeyde temizlenmemesi, ebeveynlerle ortak çatal veya kaşık kullanımı gibi bebeğin ağız ortamına çürük bakterisi taşınmasına yol açan etkenler; düzenli ilaç kullanımının çürük lehine değiştirdiği ağız asidiklik düzeyi, dişlerin hızlıca çürümesi için çok uygun bir ortam oluşturur. Bebeklik döneminden itibaren dikkat edilmesi gereken en önemli şey, bebeğin çürük bakterisiyle tanışmasını, ağız florasına bakteri bulaşını engellemektir.
Bebeğin ilk süt dişlerinin çıkmaya başladığı ortalama 6 ila 12 aylık dönemde, dişler her beslenmeden sonra bebeğin yaşına uygun bir diş fırçası ve macunu kullanılarak fırçalanmalı; hiç yapılamıyorsa, parmağa geçirilen temiz gazlı bezlerle dişlerin yüzeyleri ve ağız içi yumuşak dokular özenle silinerek temizlenmelidir. Temizlemenin mümkün olmadığı zamanlarda ise beslenmeden veya ilaç kullanımından sonra bebeğe su içirilerek, ağızdaki yiyecek artıklarının uzaklaştırılması sağlanmalı, ağızdaki çürük bakterisinin üremesini hızlandırabilecek asidik ortam nötralize edilmelidir. Çocukların beslenme programlarında mümkün olduğu kadar karbonhidratlı gıdalardan, şekerli yiyecek ve içeceklerden uzak durulmalıdır. Süt, bir protein ve kalsiyum kaynağı olarak doğal ve tatlandırıcısız tüketilmeli; besleyici özellikteki bal, pekmez gibi doğal ürünler tüketildikten sonra diş yüzeyleri mutlaka temizlenmeli ve bol su tüketilmelidir.
Elektrikli, kendiliğinden titreşim ve rotasyon hareketi yapabilen diş fırçaları, özel gereksinimli çocuklarda dişlerin fırçalanabildiği kısa sürenin daha verimli geçmesini, manuel diş fırçalarına göre kısa sürede daha geniş yüzeylere ulaşarak daha etkili diş temizliği yapılmasını sağlayabilir. Burada dikkat edilmesi gereken en önemli nokta ise herhangi bir ısırma ve ani ağız kapama hareketlerinde, diş etleri ve diğer yumuşak dokularda oluşabilecek yara ve yumuşak doku zedelenmeleridir. Hastamızın genel sağlık durumuna göre diş fırçası önerisini, uzmanlık programı sırasında bu konuda özel eğitim alan çocuk diş hekimlerinin yapması çok daha ideal olacaktır.
Özel Gereksinimli Çocuklarda Diş Tedavileri Nasıl Planlanır?
Çocuk hastada, diş çürüklerinin başlangıç aşamasında, hastanın diş tedavilerine uyum sağlayabileceği seviyeyi ve süreyi göz önünde bulundurarak, koruyucu ve durdurucu tedaviler planlanabilir. Hastayı yormadan, ileri seviye olmayan diş tedavileri klinik koşullarda uygulanabilir. Tedavi planlaması ve şekline, hastanın özel durumuna göre hekim karar vermelidir. Hastanın özel durumu, koltukta yapılan işlemlere uyum göstermesini engelleyecek düzeyde ise diş tedavileri sedasyon veya genel anesteziyle yapılır. Çocuk diş hekimliğinde sedasyon veya genel anestezi kararı; hastanın yaşı, yapılacak olan diş tedavileri ve planlanan tedavi süresi göz önünde bulundurularak, Amerikan Pediatrik Diş Hekimleri Derneğinin yönergelerine göre verilir. Her iki yöntemde de hasta işlem sonrasında bir şey hatırlamaz. Hastanın takip altında olduğu kalp, şeker gibi ek bir sistemik hastalığı varsa, doktorunun onaylaması halinde diş tedavileri uyutularak yapılabilir. Hasta, genel sağlık durumuna göre, aynı gün hastaneden taburcu edilebileceği gibi, yatışlı olarak takip edilmesi de gerekebilir.
Diş Sağlığında Unutulmaması Gereken Beş Önemli Nokta
ï Özel gereksinimli çocuklarda eğer kalp, şeker gibi sistemik hastalıkların eşlik ettiği ve düzenli ilaç kullanmayı gerektiren durumlar varsa; kullanılan ilaçların asidik veya şekerli yapısı çürük riskini arttırır.
ï Bebeklik döneminden itibaren dikkat edilmesi gereken en önemli şey, bebeğe çürük bakterisinin bulaşmasını engellemektir.
ï Bebeğin ilk süt dişlerinin çıkmaya başladığı ortalama 6 ila 12 aylık dönemlerde, dişler her beslenmeden sonra çocuk diş hekiminin önerileri doğrultusunda alınan, bebeğin yaşına uygun bir diş fırçası ve macunu kullanılarak fırçalanmalı veya hiç yapılamıyorsa, parmağa geçirilen temiz gazlı bezlerle dişlerin yüzeyleri temizlenmelidir.
ï Elektrikli diş fırçaları, özel gereksinimli çocuklarda, dişlerin fırçalanabildiği kısa sürenin daha verimli geçmesini sağlayabilir. Manuel diş fırçalarına göre kısa sürede daha geniş yüzeylere ulaşarak daha etkili diş temizliği yapılmasını sağlayabilir.
ï Hastanın özel durumu, koltukta yapılan işlemlere uyum göstermesini engelleyecek düzeyde ise diş tedavileri, tercihen sedasyon veya genel anestezi ile yapılmalıdır.
