C. Serkan Kumdakçı – Yapay Zekâ Destekli Radarlara Dikkat
Mali Müşavir C. Serkan Kumdakçı, Maliye’nin yapay zekâ destekli denetim sistemleriyle daha geniş alanlarda gözetim sağladığını belirterek, Vergi Denetim Kurulunun radarına takılan şirketler, gayrimenkul sahipleri ve yüksek gelir gruplarının gönüllü uyuma nasıl davet edildiğini ayrıntılarla anlattı.
Geçtiğimiz Kurban Bayramı, Emniyet Genel Müdürlüğü tarafından kullanılan yapay zekâ destekli radarlar kamuoyunda oldukça dikkat çekmiş ve hatta bazı kesimlerce eleştiri konusu da olmuştu; ancak son dönemde yapay zekâ destekli radarlarını daha önce çok fazlaca gündeme gelmeyen noktalara yerleştiren sadece Emniyet Genel Müdürlüğü değil. Maliyenin radarları da artık daha önce hiç olmadığı kadar yaygın ve daha önce fazlaca tartışılmayan noktalara yerleştirilmiş durumda.
Vergi Denetim Kurulu, son aylarda “Kayıt Dışı Ekonomiyle Mücadele Eylem Planı” çerçevesinde yapay zekâya dayalı inceleme ya da ileri analiz teknikleri adıyla anılan sistemler sayesinde; çeşitli bilgi, veri ve istatistiği toplamak suretiyle oluşturduğu Risk Analiz Sistemi üzerinden mükelleflerin faaliyetlerini gruplar ve sektörler itibarıyla analiz etmek ve mukayeseler yapmak suretiyle riskli alanları tespit ederek, gözetim ve denetim programı kapsamına alıyor. Peki, “Hasılat/harcama analizleri” gibi, “Nerden Buldun Yasası”na benzer soru ve araştırmalar konusunda VDK yetkiyi nerden alıyor?
1 Sayılı Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’nin 228. maddesinde, “Her türlü bilgi, veri ve istatistiği toplamak suretiyle oluşturulacak Risk Analiz Sistemi üzerinden mükelleflerin faaliyetlerini gruplar ve sektörler itibarıyla analiz etmek, mukayeseler yapmak ve bu suretle risk alanlarını tespit etmek, Vergi Denetim Kurulu Başkanlığının görev ve yetkileri arasında sayılmıştır.” denmiştir. İşte asıl yetki Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’nin 228. maddesinden geliyor. Peki, hangi noktalarda radar var ya da son 6 ayda maliyenin radarına kimler girdi?
“2.9 trilyon ticaret hacmine sahip 40 bin riskli şirket beyanname gözetim programı kapsamında gönüllü uyuma davet edildi.”
VDK, hayata geçirdiği “Beyanname Gözetim Programı” kapsamında 2024 hesap dönemine ilişkin analiz çalışması yaparak 500 bin mükellefi taramadan geçirdi ve 2.9 trilyon ticaret hacmine sahip yaklaşık 40 bin mükellefi riskli grup içerisine aldı. VDK, bu 40 bin mükellefe uyarı yazısı göndererek, onları vergide gönüllü uyum sürecine dâhil olmaya davet etti. Ayrıca, bu mükelleflere özel müfettiş ataması yaparak, beyan sonrası yapılacak değerlendirmeler ve müfettişler tarafından alınan geri bildirimler doğrultusunda riskli görülen grubun yeniden gözden geçirileceğini, gerekli uyumu gösteren ve başka bir risk taşımayan mükelleflerin bu kapsamdan çıkarılacağını, şirketlerin 2024 hesap dönemi kurumlar vergisi beyannamelerini vermeden önce risk analizi çalışma konularını değerlendirmelerinde fayda olduğunu açıkladı. Çalışma çerçevesinde, 2023 ve 2024 yılı geçici beyanlarında zarar gösteren 1.046 mükellefin yaklaşık 2.36 milyar TL matrah beyan ederek, bu sefer kâr beyan ettiği görüldü. 837 mükellef, düzeltme beyannamesi vererek, beyan ettikleri matrahı 502 milyon lira artırdı, ayrıca 234 milyon lira zarar da beyanlardan çıkarıldı.
“Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı, gelir vergisi beyannamesini vermemiş 10 bin mükellefi, Yüksek Gelir Grupları Gözetim ve Uyum Programı çerçevesinde izaha çağırdı.”
Risk Analiz Merkezi’nin analiz çalışmaları doğrultusunda, gelir beyanıyla yaşam standardı arasında ciddi uyumsuzluk görülen yaklaşık 10 bin şirket ortağı “gönüllü uyum” kapsamına alındı. Bu kişilere, beyan dışı kalmış olabilecek gelirlerini kendilerinin açıklamaları ve kayıt altına almaları için çağrıda bulunuldu. Görüşmeye davet edilen veya edilecek olan 10 bin kişinin ortak özelliği, büyük şirketlerin ortağı olmaları. VDK; 2023 ve 2024 vergilendirme dönemlerinde B1, B2, B3 düzeyindeki şirketlere ortak olup gelir vergisi beyannamesi ile kazanç/irat beyan etmeyen, ayrıca ücret, irat, kazanç ve hasılatları dolayısıyla haklarında herhangi bir tevkifat bildirilmemiş risk taşıyan gerçek kişilere ilişkin olarak “Yüksek Gelir Grupları Gözetim ve Uyum Programı” kapsamında çalışma yapılmasına karar verdi.
“Gayrimenkuller üzerinden gelir elde edip vergisini vermeyenler MEVA’ya takıldı.”
Yukarıda bahsettiğim şirket ve şirket ortaklarına yönelik kayıt dışı ekonomiyle mücadele kapsamında yapılan çalışmalar dışında Hazine ve Maliye Bakanlığı, kişilerin bireylerin gayrimenkul alınıp satılması ya da kiraya verilmesiyle elde etikleri gelirler ve ödenmesi gereken vergi ve harç gibi yükümlülüklerin takibi amacıyla MEVA Sistemi’ni devreye aldı. Gelir İdaresi Başkanlığının dijital uygulamalarını geliştiren GİB teknoloji ekipleri tarafından coğrafi bilgi sistemi temelli bir yazılımla hayata geçirilen MEVA uygulamasında, başkanlık bünyesinde bulunan beyanname, bildirim, yoklama gibi bilgilerin yanı sıra tapu ve kadastro, ikametgâh ve yapı belgeleri, banka kredisi ve gayrimenkul ilan bilgileri ile değerleme uzmanları tarafından düzenlenen raporlara ilişkin bilgiler kullanılıyor.
Defterdarlıklar tarafından bu yıl içinde gerçekleştirilen alım satım işlemlerine yönelik yapılan çalışmalar neticesinde 16 binden fazla taşınmaz analiz edildi. Tapuda gösterilen değer ile gerçek alım satım bedeli arasında fark olduğu belirlenen taşınmazlara ilişkin 9 bin 150 kişiden açıklama istendi. Şu ana kadar 2 bin 475 kişi gönüllü uyum göstererek 5,9 milyar liralık alım satım bedeli artışı üzerinden 113,9 milyon liralık tapu harcını cezasız olarak pişmanlıkla ödedi. Uyum göstermeyen mükellefler hakkında da vergi incelemesine başlandı. Kısacası sürat felakettir. Yapay zekâ destekli radarlara dikkat!
