Dijital Varlıkların Miras Yoluyla İntikali
Doğanın kanunu olan vefat halinde, kişinin dijital varlıklarına ne olacağını açıklayan Av. Ata Gümüş, öncelikle dijital varlıkların içeriğinden bahsederek yapılması gereken hususlara ışık tutuyor.
Bu yazımda sizlere “dijital varlıkların miras yoluyla intikali” konusundan bahsetmek ve farkındalık yaratmak istedim.
Malumunuz, Endüstri 4.0 dönemindeyiz ve teknolojinin durmaksızın ilerlemesine şahit oluyoruz. Dijital çağda, hayatımızın önemli bir kısmını dijital platformlarda geçirip, her geçen gün daha da sanal alemde yaşıyor hale geliyoruz. Teknolojinin gelişmesi ve dijitalleşme neticesinde, dijital varlıklar edinilmesi kaçınılmaz hale gelmektedir.
Öncelikle dijital varlıklardan kısaca bahsedilmesi gerektiğini düşünüyorum çünkü tecrübemle sabit olduğu üzere; dijital varlık nedir diye sorulduğunda, bir çoğumuzun aklına sadece kripto paralar geldiğini müşahede ettim. Halbuki fotoğraflarımız, videolarımız, e-postalarımız, sosyal medya hesaplarımız, domain adreslerimiz, web sitelerimiz, dijital sanat eserlerimiz, e-ticaret hesaplarımız, hatta oyunlardaki karakterlerimiz dahi dijital varlıklarımızdır. Yani kısaca dijital varlık; fiziksel formda bulunmayan, dijital olarak yönetilip, saklanan bilgileri ifade etmektedir.
Peki, doğanın kanunu olan vefat halinde bu varlıklarımız ne olacak? Kısa ve öz bir şekilde, bu konudan bahsedip sizlere bazı öneriler sunmak arzusundayım.
“Dijital miras”ı, UNESCO şöyle tanımlamış: “Gelecek nesiller için saklanması gereken bilgisayar tabanlı kalıcı değerler”. Ülkemiz nezdinde dijital varlıkların miras yoluyla intikaline ilişkin henüz özel bir düzenleme bulunmayıp net bir saptama yapılamasa da, uluslararası arenada bu konu, gündemi meşgul etmektedir. Amerika Birleşik Devletleri’nde 2015 yılında yürürlüğe giren “Delaware Dijital Varlıklara ve Hesaplara Erişim Kanunu”, 2021 yılında yürürlüğe giren “Çin Medeni Kanunu”, 2021 yılında İtalyan Mahkemesince verilen karar, Hollanda, Almanya kanunları ve yargı kararlarına göre de dijital varlıkların miras yolu ile intikali açıkça öngörülmektedir.
Ülkemizde ise, Türk Medeni Kanunu’nun genel hükümlerine ve yargı kararlarına göre belli durumlarda intikal sağlanabilmektedir.
Türk Medeni Kanunu’nun 599. maddesinin 2. hükmü şu şekildedir: “Kanunda öngörülen ayrık durumlar saklı kalmak üzere mirasçılar, miras bırakanın ayni haklarını, alacaklarını, diğer mal varlığı haklarını, taşınır ve taşınmazlar üzerindeki zilyetliklerini doğrudan doğruya kazanırlar ve miras bırakanın borçlarından kişisel olarak sorumlu olurlar.” Maddede yer verilen “diğer mal varlığı haklarını” lafzının dijital varlıkları da kapsadığı çok açıktır; fakat tam bu sırada düşünmeye ve tartışmaya değer bir konu olan kişiliğe sıkı sıkıya bağlı olan hakların, kişisel verilerinin devredilemeyeceği görüşüdür. Burada, kişinin yanında götürmek istediği, kimsenin öğrenmesini istemediği sırları, yazışmaları, yardımda bulunduğu kişileri, gizli ilişkilerinin açığa çıkması ve özel hayatında yaşadıklarının, kendisi hayata gözlerini yumduktan sonra da öğrenilmemesini istemesi hayatın olağan akışında olup, müteveffanın en doğal hakkı olduğu gerçeğidir. Kaldı ki; Anayasa’mızın 20. maddesinde haberleşmenin gizliliği ve kişisel verilerin korunması düzenlenmektedir. Miras bırakanın sosyal medya hesaplarındaki özel yazışmaları ve bilgileri, müteveffanın açık rızası olmadan dijital varlığının/bilgilerinin aktarılması da anayasamıza aykırılık teşkil edebilmektedir. Bunun önüne geçebilmek adına sosyal medya platformları, kayıt aşamasında kullanıcılarına, oluşturulan hesabın ölüm halinde silineceğine dair sözleşme imzalatmaktadır. Aslında, burada dikkat çekmek istediğim husus, dijital varlığın intikali ekonomik değer taşıyıp taşımadığına göre değişeceği gerçeğidir. Benim görüşüm de bu yönde şekillenmekte; dijital varlığın ekonomik değeri varsa, ekonomik değer üretmeye devam ediyor veya kişiye bağlı değil de toplumsal bir konuya ilişkin paylaşım yapıyorsa miras yoluyla intikali gerektiğidir. Gördüğünüz üzere, bu konu halen tartışmaya açık ve düşünmeye değer bir konudur.
Peki, dijital varlıklarımızın miras yoluyla intikali için ne yapmalıyız?
Belki zor gelecek ama işe dijital varlıklarımızı listeleyerek başlayabiliriz. Miras bıraktığımız alt/üst soyumuz veya miras bırakmaya değer gördüklerimiz için bu çalışmayı yapmalıyız. Ayrıca, bu konuda dijital varlıklarınızın sizden sonra kim tarafından ve nasıl yönetilmesini istediğiniz hususunda detaylı bir vasiyetname yazılması da sizden sonra yaşayacak dijital varlığınızın, sizin belirleyeceğiniz şekilde sürmesini sağlayacaktır. Ekonomik veya toplumsal değer taşıyan sosyal medya platformları, Youtube kanalı, web sitesi vb. dijital varlıklarınızın ölüm halinde intikali için ilgili platformlara açık rıza metni ile başvurular yapılmasını biz hukukçular önermekteyiz.
Bu arada, dijital varlıklar sadece kişisel değil, şirket varlığı olarak da olabilir. Şirket web sitesi, şirket sosyal medya hesapları, müşteri bilgi ve veri tabanları, şirkete ait dijital paralar… Şirket yönetimi, bunları liste haline getirmeli ve bu varlıkların aktarımı konusunda net plan yapmalıdır. Ayrıca bu dijital varlıkların güvenliği hususunda da önlemler alınmalı ve şirket sahibi/hissedarının vefatı halinde intikalin nasıl yapılacağı hususunda net bir yol planı yapılmalıdır.
Son olarak belirtmeliyim ki; teknolojik gelişmeleri takip etmek iş dünyası için kaçınılmazdır. Dijital varlıklarınızı geleceğe taşımak için; yukarıda kısaca bahsetmeye çalıştığım üzere, teknolojik güvenlik önlemlerinin yanında hukuki önlemleri de almalısınız. Doğru bilgi ve stratejiyle, sizden sonra yaşayacak dijital mirasınızı geleceğe güvenle bırakabilirsiniz.
Bu yazımızda doğanın kanunu ölüm halinden bahsettik, tüm okuyucularımıza uzun ve sağlıklı bir yaşam diliyorum.
